نقد مستند Taylor Swift: The Eras Tour | احترام به مخاطب و شکوه در اجرا

نام تیلور سوئیفت به قدری بزرگ است که من و امثال من با نقد وارد کردن به او کاری از پیش نخواهیم برد. اما این‌بار برخلاف جبهه تند بنده علیه سال ۲۰۲۳؛ یک اثر تماشایی، سرپا، زیبا و به شدت سرگرم‌کننده روی پرده رفته است و آن چیزی نیست جز مستند Taylor Swift: The Eras Tour. این مستند بی‌شک جزو بهترین‌های امسال و اثری بسیار باشکوه است که به نظر من فاصله زیادی از دیگر مستندهای کنسرت، موسیقی می‌گیرد و در پایان کاملا به یک اثر سینمایی با رسالت سینمایی تبدیل می‌شود.

در مواجه اول با این مستند، ناخودآگاه فکر انسان به مصرف‌گرایی و بولد کردن ستاره‌ها می‌رود. بنده نیز چنین فکر کردم که تیلور سوئیفت می‌خواهد بعد از پُر کردن جیب خود از طریق کنسرت و پلتفرم‌های مختلف، این‌بار قصد دارد پولی هم از سینما به جیب بزند. اما بعد از گذشت نیم ساعت از مستند Taylor Swift: The Eras Tour متوجه شدم که نه؛ از این خبرها نیست. تیلور آمده تا در ازای پولی که می‌گیرد ما را سرگرم کرده و حتی اثری بسیار خوب را نشانمان دهد. به قول خودمان پولی که گرفته حلالِ حلال است. این را از کجا می‌گویم؟ از یک چیز و شاید تنها چیز مهم: احترام به مخاطب. چقدر تیلور سوئیفت برای مخاطب خود ارزش قائل است. چقدر دلش می‌خواهد در ازای پولی که می‌گیرد کار تحویل دهد. کل افتخار Taylor Swift: The Eras Tour نیز از همینجا می‌آید. این نمایش برای مخاطب چه احترام‌ها که قائل است. رقص‌های عالی، نورپردازی درست، نمایش‌های مجزا درون هر یک اجرا، تیلوری که می‌رقصد و لباس عوض می‌کند و می‌خواند و… Taylor Swift: The Eras Tour حتی یک دقیقه هم به مخاطب اجازه استراحت کردن را نمی‌دهد. تمامی صحنه‌ها دیوانه کننده است. چه میزانسن‌های دقیق و زیبایی روی صحنه می‌آمد. برای هر موسیقی یک میزانسن و حتی یک اجرای مجزا در نظر گرفته شده. استیج متحرک و متغیر است و تیلور سوئیفت حتی یک قدمِ خود را هم هماهنگ و بخشی از اجرا کرده است. چیز دیوانه کننده‌تر این است که این اجرا بیش از سه ساعت است! یعنی دقت کنید که چقدر روی این اجراها تمرین شده است. شاید ماه‌ها و سال‌ها و همه برای چه؟ برای پول؟ نه. تیلور سوئیفت آنقدری دارد که دگر برای پُر کردن جیبش دست به این کارها نزند (کمی جلوتر به این موضوع خواهیم رسید) تمامی این‌ها از یک چیز می‌آید و آن احترام به مخاطب و تماشاگر است. یعنی تیلور در مقام تهیه‌کننده اصلی چنین فکر کرده که اگر قرار است کسی به کنسرت من بیاید و مثلا ۵۰۰ دلار پول بلیط بدهد، حداقل باید به اندازه ۱۰۰۰ دلار لذت ببرد. باید چنان شبی برایش رقم زد که تا پایان عمر فراموش نکند. چنین هم شد. تیلور سوئیفت موفق شد یک اجرای عالی و مهمتر از آن یک مستند عالی را تحویل جامعه هنری دهد. دمش گرم. حال این کنسرت و مستند را با داخل مقایسه کنید. شاید بگوید که اصلا این مقایسه جایز نیست؛ اما هست. همین مقایسه نکردن‌هاست که ما را عقب نگه داشته است. دوست داریم بگوییم اینجا ایران است و… خب که چه؟ مخاطب ایرانی حق ندارد اثر خوب ببیند؟ همش باید پژمان جمشیدی و فیلم‌های آبکی ببیند؟. اصلا نه تنها سینما بلکه خود موسیقی. چقدر کنسرت‌های غیرهنری و بد تحویل ما داده شده است. پول هنگفتی داده، روی صندلی‌های فنر پریده نشسته و در محیطی تاریک و خفه به پلی بک فلان خواننده گوش داده و در پایان با نارضایتی سالن را ترک می‌کنیم. (خیلی خوش شانس باشیم خواننده از درون جعبه بیرون می‌پرد) پس چرا اجراهایی مثل اجرای تیلور سوئیفت را نداریم؟ مشکل از مخاطب است؟ مشکل از خواننده است؟ مشکل از عدم وجود فرهنگ نقد است؟ مشکل چیست؟

کمی بیشتر و جدی تر درباره مستند Taylor Swift: The Eras Tour بحث کنیم. این همه تعریف با کمی نقد منفی همراه است. نقد اصلی بنده به بازیگرانِ این مستند است. تمامی بازیگرانی که تیلور سوئیفت آورده، بد هستند. شاید رقصشان خوب باشد اما بازی چهره افتضاح است. تمامی بازی‌ها هایپراکتیو و به شدت آماتور است. چهره‌های بازیگران کمتر و بدتر از یک دلقک هستند. این موضوع نیز برای من عجیب است. به راستی نمی‌شد چند بازیگر درست و حسابی پیدا کرد؟ البته این را بگویم که شخص تیلور سوئیفت بسیار هم خوب است. کلام با بازی چهره هماهنگ شده و هرچند این بازی کم اما درست است. درون تائترهای این کنسرت (شاید بشود اسمش را اُپراهای پست مدرن گذاشت) بازی خوبِ تیلور بیشتر از قبل به چشم می‌آید.

در کنار تیم بازیگری بد؛ کارگردانی نیز بد است. به چندین دلیل چنین ادعایی می‌کنم. اول اینکه وقتی یک اثر (اعم از مستند و غیره) در پرده سینما نمایش داده می‌شود، باید آن را با معیارهای سینما سنجید. پس در کارگردانی چندین ایراد وجود دارد. اولین ایراد این است که کارگردانی “سینمایی” نیست. به نوعی می‌شود گفت تبلیغاتی است. دوربین‌ها همه اشتباه است. دوربین از کلوز آپ ناگهان به اکستریم لانگ شات کات می‌خورد که همین یک مورد نشان می‌دهد کارگردان این مستند یعنی آقای سم ورنچ هیچ چیزی از سینما نمی‌فهمد.

کارگردان نگاه برتر و از بالایی به تماشاگران حاضر در کنسرت دارد و این شاید در تضاد با چیزی باشد که تیلور سوئیفت به راستی می‌خواست. تیلور بارها به هنگام صحبت مخاطبین را دوستان خود خطاب کرده و با مهر و محبت آن‌ها را خطاب قرار  می‌دهد. البته فکر هم نکنید که از روی وظیفه و صرفا نمایشی چنین کرده، در اینجا و حتی خارج مخاطب به کنسرت رفته و از خواننده فحش شنیده و دفعه بعد بازهم با علاقه بیشتری رفته. بر هر حال تیلور هربار سعی می‌کند در اجرا با تماشاگران و مخاطبین ارتباط دوستانه و نزدیک برقرار کند اما کارگردان تمامی تماشاگران را در لانگ شات و اکسترم لانگ شات قرار داده و اصلا به آن‌ها هویت نمی‌دهد. گویی از برای دوربین مهم نیست که تماشاگرانی هم در این کنسرت هستند. البته صد در صد که کارگردان خواسته با این کار تیلور را با شکوه‌تر نشان دهد اما همان‌طور که نوشتم این موضوع در تضاد با خواسته و گفته‌های تیلور سوئیفت است.

بیایید کمی جدی‌تر نقد کنیم. به نظر من می‌شود Taylor Swift: The Eras Tour را از بُعد سیاسی هم بررسی کرد. تیلور سوئیفت ۱۷ سال است که جزو نامبر وان‌ها بوده و شور رکورد و جایزه را درآورده است. اما در این دو سه سال اخیر و با ظهور کی پاپ، تیلور از غافله عقب مانده. نسل جدید بیشتر بی تی اس می‌شناسد تا تیلور و سلنا. این هم به نفع سرمایه‌داری کره است. شما سینما و موسیقی ده سال گذشته کره را با کل تاریخ این کشور  مقایسه کنید. چقدر زیر و رو شده! این موضوع هم برای سرمایه‌داری آمریکا زنگ خطر است. البته درست است که سرمایه‌داری در پشت پرده برایش دلار آمریکا و دینار عربستان مهم نیست و صرفا خود پول مهم است. اما با کم رنگ شدن تیلور و سلنا و جاستین و… این کشورهای دشمن است که دارد سود می‌کند و تعداد تراکنش‌ها را بالا می‌برد. پس Taylor Swift: The Eras Tour نه تنها در فروش و غیره بلکه در دید کلی به نفع کل کشور آمریکاست. گویی دارند بازی را پس می‌گیرند. دقت کنید که این چند وقت اخیر چقدر چهره و اسم تیلور بولد شده است. از همین کنسرت گرفته تا اعلام انتشار عکس‌های برهنه توسط هوش مصنوعی! حتی دولت آمریکا هم به این موضوع واکنش نشان داده و ابراز نگرانی کرده. یعنی کشوری و دولتی که زمانی با شوروی و کاسترو و چگوارا می‌جنگید، نگران انتشار عکس‌های فیک تیلور سوئیفت است!

در ابتدای نقد نوشتم که Taylor Swift: The Eras Tour به رسالت هنر و سینمایی رسیده است. رسالت اصلی سینما (اصلیه اصلی نه اما اصلی و مهم) سرگرمی است. یعنی مخاطب برای وقت و هزینه‌ای که صرف کرده است، باید سرگرم شود. باید از دنیای خود و مشکلات خود فاصله گرفته و برای چند ساعتی هم که شده غرق دنیای دیگر شود. دنیایی که در آن برای او هم جا هست. Taylor Swift: The Eras Tour از این حیث یک اثر کاملا سینمایی است. بسیار بسیار بالاتر از فیلم‌های شاخ ۲۰۲۳ مثل باربی و مارولز و…

Taylor Swift: The Eras Tour هم سرگرم‌کننده است، هم باشکوه و هم از بابت معیارهای بصری، زیباست. هشتاد درصد تعریف و تمجیدها نیز مدیون و معطوف به تیلور سوئیفت است. او الماس درخشان این مستند و مهم‌تر از همه الماس درخشان این اجرای با شکوه است. زحمتی که برای این اثر کشیده ستودنی است و بنده تا به کنون چنین چیزی ندیده بودم. در کلامی دقیق‌تر چنین احترامی ندیده بودم. شاید این اولین‌بار است که در چشم سرمایه‌داری و سلبریتی‌ها، مخاطب مهم می‌شود. تیلور سوئیفت ارزشی زیادی به مخاطب قائل بوده و مخاطب نیز جواب این ارزش را داده. یک دمت گرم هم از طرف من.

در پایان می‌شود گفت مستند Taylor Swift: The Eras Tour جزو دو یا سه اثر خوب سال ۲۰۲۳ است و از هر دید که به آن بنگریم قابل تماشاست. سرگرم‌کننده و باشکوه است. در بحث جدی باید گفت که کارگردانی و بازیگری بسیار بد است اما این‌ها زیر سایه عملکرد خوب تیلور سوئیفت آنچنان هم به چشم نمی‌آیند. البته لذت اصلی را کسانی برده‌اند که این مستند را بر روی پرده دیده‌اند. چه لذتی که ما از آن بی نصیبیم. به هر حال Taylor Swift: The Eras Tour را باید دید. با تمام پلی بک‌هایش و دیگر ضعف‌هایش. چون به نظر من این مستند برخلاف دورنمای کلی، نه از بُعد شنیداری بلکه از بُعد دیداری مهم است. Taylor Swift: The Eras Tour را ببینید.